Ze kunnen het niet

Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer heeft voor een motie gestemd waarin aan de regering wordt gevraagd om met een plan te komen voor de inzet van een nationale grondbank voor een actief grondbeleid. De Kamer wil dat plan graag een beetje snel. Nog voor de voorjaarsnota.

Dat het hebben van een grondpositie voor het voeren van ruimtelijk beleid van belang is, mag duidelijk zijn. Ook voor de landbouw is het van belang dat je over grond kunt beschikken, als je bedrijven wilt verplaatsen of als je jonge boeren wilt helpen. En voor structuurbeleid is niet alleen een visie (die nu ontbreekt) op landbouw nodig, maar ook grond. 

Op dit moment kan grond worden aangeboden via RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland). Je kan dan het contactformulier invullen. Het gedetailleerd ‘aanvraagformulier grondverkoop’ invullen kan ook. De overheid is bereid een ‘marktconforme prijs’ te betalen. Op basis van dit beleid is in 2023 nul hectare aangekocht. In 2024 is eveneens nul hectare aangekocht. Dit resultaat doet vermoeden dat het huidige aankoopbeleid niet effectief is. 

De Kamer wil een actief grondbeleid. Wat dat is maakt de motie niet duidelijk. Wel is duidelijk dat er iets meer nodig is dan een grondaankoopformulier op de website van RVO. Een grond-opkoopregeling bij de stoppersregeling had de nationale grondbank ook voller gemaakt dan hij nu is.

Stel dat de nationale grondbank als gevolg van actief grondbeleid een succes wordt, hoe ga je die grond dan beheren en wie gaat dat doen? Heel lang geleden hadden we daar de Dienst der Domeinen voor. Die beheerde o.a. de gronden op het nieuwe land. Dat werkte eigenlijk best goed. Vervolgens kregen we het Bureau Beheer Landbouwgronden en de Dienst Landelijk Gebied, die actief waren in allerlei gebiedsprocessen. Ook dat werkte meestal best goed. Vervolgens moest alles anders en ontstond het Rijks Vastgoed Bedrijf (RVB) dat een fusieorganisatie is van Defensievastgoed, de Rijksgebouwendienst en de onroerende zaken van de Domeinen.

Tot nu toe is landbouwgrond voor RVB (te) moeilijk gebleken. Het contact van RVB met pachters van gronden is moeizaam. RVB gebruikt hiervoor digitale postbussen. Helaas lijken deze niet vaak geleegd te worden. Waar wel contact ontstaat is de afhandeling traag en bureaucratisch. Waar andere grote verpachters in hun relatiebeheer rentmeesters een belangrijke rol geven, ontbreekt dat bij RVB. Onderverpachting komt natuurlijk ook bij andere verpachters voor, maar door nauw contact tussen pachter en rentmeester is dit meestal snel gearresteerd. RVB rekent hier op Artificiële Intelligentie om te controleren of afspraken worden nagekomen. Dit klinkt modern, maar is een zwaktebod en vooral een gebrek aan de aanwezigheid van menselijke intelligentie.

RVB kent de eigen pachters onvoldoende en soms zelfs de eigen percelen onvoldoende. Zo kan het voorkomen dat percelen onbedoeld braak blijven liggen, zonder dat men hier kennis van draagt.

Waar iedereen in politiek Den Haag – en daarbuiten – overtuigd geraakt is van de onwenselijkheid van korte pacht, houdt RVB hier stevig aan vast. Men verschuilt zich achter vermeende Haagse directieven, maar het lijkt erop dat RVB hier een eigen koers vaart.  

Dit alles roept de vraag op of het huidige RVB toegerust is om de nationale grondbank te beheren: het antwoord op die vraag is dat ze dat niet kunnen.